मृत्युपत्र
विष्णु पोखरेल
यो पत्र होइन । मृत्युपत्र हो । कसैलाई बकपत्र लाग्ला । कसैलाई जीवनको छोडपत्र । पत्र त पत्रै हो–मृत्युलाप पत्र । जीवनगमनपत्र । परमधामपत्र । मरण–चरणपत्र । हुनसक्छ कसैका लागि–पतित पत्र । खलपत्र । हारपत्र । अनि केहीका लागि अलमलपत्र ।
जब माओको मस्तिष्कबाट मोहम्मद बोल्छु । मलाई नै थाहा हुदैन–म मर्दैछु । सीताको राज्यमा बसेर रावणले हरण गरेको सोच्छु र विभिषण बन्ने प्रयत्न गर्छु । बरा फ्रायड जिउदै हुदाहुन्–तिनको बुता के चल्थ्यो? मेरो मस्तिष्को कोर्टेक्सलाई कोट्याउने? हुन पनि हो, सीताहरण त वनबासमा पो हुन्छ । जब सुसुम्नाले सन्देश दिन्छ–मुहारमा कान्ती हराउ“छ । मन एकतमासे बन्दै डराउ“छ । थाम्दाथाम्दै थाप्लोबाट चिसिदै गएको संवेदनाले नाभी कमाउ“छ ।
खै, जत्ति नाभी काम्दापनि लोकलाजको डर भने छैन । होस् पनि किन? जबसम्म दिमाग ठेगानमा हुन्छ, तबसम्म पो लोकलाज? मुटुको चाललाई धामीको ड्याङ्ग्रो ठान्ने भएपछि, मस्तिष्कले कसरी जानोस् लाजको लवज? बिचरो धमिराले मक्काएको ढोड भइसक्यो ।
अ.......अगि के पो भन्दै थिए? ए ए ‘पत्र’ । हो त बाबै, यो मेरो मृत्युपत्र हो । लोकले देखेकै छन्–बस्ने घर नै भूइचालोले भत्काइसक्यो । भग्नावशेषमा प्राविधिकले रातो स्टिकर टासेको छ । अब फाटेका भित्ताभित्र रतौली खेल्न भएन? न त स्वास्नीको साडीमा लुकेर गोप्य आम्दानीको हिसाबकिताब नै गर्न सक्छु? आखिर नाउ“को अगाडी महापदवी र गा“उको अगाडी लावालस्कर लगाएकै छु । विभिषण बन्ने खबर मध्य कलियुगको नरभक्षी रामकहा“ पठाएकै छु । रातो स्टिकरधारी भग्नावशेषमा बसेर के हुने? मेरा निम्तिी मध्यदेशतिर बाटो खुल्ला छ । तपाइहरुलाई थाहै छ–कान्तिपुरी त भूइचालोपछि धुल्लामधुल छ ।
हुन त यो कलियुग हो । तैपनि शब्दमा त सत्यवादी बन्नै पर्छ । सत्य बोल्ने हरिश्चन्द्रको सत्यसगैं हार भयो । युधिष्ठिरले असत्य बोलेरै द्रोर्णाचार्यको प्राण गयो । वैश्विकरणमा सत्यवादी विज्ञापनले व्यापार डुबाउ“छ । आखिर मैले पनि व्यापार नै गरेको हो । हुन त व्यापारभन्दा चाडो नाफा दिने जुवै खेलेको हो । अब जुवाको खालमा छक्का मार्ने अर्को, च्याखे थाप्ने म त सुहाएन महोदय । बरु विभिषणपथमा लागेर चक्मा खुवाउदै तक्मा पड्काउन पाइएला की भन्ने आशा जागृत भएको छ ।
मैले गुरु त पश्चिमतिरका माक्र्स बाजेलाई माने । राम चाही ‘पिताम्बर’धारी दक्षिणतिरका ‘न’ बाट नाम र ‘म’बाट थर हुने ढेडुफूलेलाई मान्या छु । अब तिन्का हनुमानले विभिषणको भुमिका निभाउन र एकांकीलाई पूर्णकींमा परिणत गर्न आदेश दिएपछि आज्ञा शिरोपर त गर्नैपर्यो । ‘जो आज्ञा प्रभु’ नगर्दा जुवाको खालमा छिरेर छक्का मार्न पाइने त हैन । च्याखे थाप्न पनि नपाइएला भन्ने पो भइसक्या थियो त ।
बेला अनुसार बोली फेर्न मलाई कुनै माइकालालले सिकाउनु पर्दैन । कस्लाई पो थाहा छैन र? रावणलाई सिध्याएपछि लंकाको राजा बनाउन अरुलाई झिकाउनु पर्दैन । राक्षस कुलमा जन्मेर रामका बादरको बथानमा बस्न थालेपछि मर्यादापुरुषोत्तमले मर्यादा नाधेरै भएपनि मुकुट पहिर्याइदिहाल्छन् । कत्तिले सुझाए–कुम्भकर्ण जस्तै सुत तर ‘पिताम्बर प्रभु’का चरणमा नजाउ । मलाई त्यत्ति मुर्ख ठान्नेहरु आफै मुर्ख हुन्–कालिदास जस्तै । मेरो महापद्वी हेरेर पनि तिन्लाई पत्तो हुनुपर्ने–म तिन्का ड्याङको मूला होइन । आजभन्दा दुई बिस वर्षअघि यो ‘पहाडी सर्वसत्तावादी गोर्खाली साम्राज्य’भरीका ठिठा–ठिटीलाई पछारेर ‘बुर्जुवा’ विद्यामा पहिलो पो भैखाको थिए त ।
हुनत फ्रान्स तिरको भेल्टायर भन्नेले साच्चै भन्या रैछन्–‘सामान्यबोध त्यत्तिधेरै सुलभ हुदैन’ । र त मान्छेहरु बुझ्दैनन् । कुरोको चुरो साह्रै सामान्य छ । तैपनि मलाई आरोपित गर्नेगरि लेखिदिन्छन् । बोलिदिन्छन् । अब सामान्यबोधलाई लेखेर प्रचार गरिरहनुपर्ने कुरा हो र? विभिषणले बाटो नदेखाइदिएको भए, राम–सेतु बन्थ्यो र? राम–सेतु नबन्या भए, रामसेना लंका पुग्थे र? पुगेरमात्र के गर्नु? इन्द्रजीतको अमरत्वको र रावणको नाभीको अमृत बारे कसले भनिदिन्थ्यो । त्यत्तिका गुन लगाएपछि त विभिषणले बाजी मारे ।
मैलपनि ऋषिमनको आशिस दिन आएका दामोदरजीलाई खुशी पार्न पहिलैदेखि तपस्या गरेकै थिए । धेरैलाई मार्का पर्ला भन्ने भन्दा पनि, आफैलाई कति सर पर्छ भनेर न हेर्ने हो । त्यसमा हामी पति–पत्नीको उत्तिकै जोडबल हुने नै भयो । अलि मेरी मायालु सीता जत्तिको शान्त छैनन् । त्यसैले त लंका जल्नु पहिल्यै रावणहरुलाई पत्ता लागिहाल्यो हनुमानको पुच्चरमा आगो लाउनु हुन्न भनेर ।
अब राम राज्यबाट फर्मान आएपछि टार्ने कुरो हुन्थेन । विचरा दिन्छु भन्दा पनि राम्ररी दिन पाइरहेका थिएनन् । मैले एक्कासी तीनको पा“च दिनमिल्ने बनाइदिए ।
अब उनीहरुल जहा मन लाग्यो, जस्लाई मन लाग्यो दिन पाउ“छन् । न कुनै मुन्सीखानाले खोज्छ, न बहिखातामा नै विवरण हुन्छ । बढो आनन्द मानेर लामै सास फेरेका थिए उसबखत । जब मैले तीनको पाच बनाइदिए ।
सामान्यबोध गर्न नसक्नेलाई जानकारी दिइहालौ–जुनबेला मैले सत्ता जुवाको छक्का हान्या थिए । गज्ज्बको ज्वाई सम्मान पाउने सन्धि गरिदिए । तिम्रा भाईभारदारका कम्पनीलाई हाम्रामा पठाउ, कमाउ लैजाउ, कसैले छिस्स केही गरे हामी राज्यको ढुकुटीबाट मानोचामल भरिदिन्छौ । दुःखको कुरो, खासै ज्वाई बन्न भने सकेका छैनन् । अब पतिको प्रगतिका लागि पत्नीले पनि धर्म निभाउनै पर्यो । उनीले पनि आट्न त आटेकी थिइन्–एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय जहाज अवतरण कक्षमा मेरा रामजीका सेनालाई सुरक्षामा तैनाथ गर्ने । रावणहरु जिउदै भएपछि कसरी सम्भव हुन्थ्यो? बिचरी अहिले पनि सुस्ताउछिन्–रावणहरुलाई जित्न नसकेकोमा ।
अब हाम्रो रामराज्यसगको विशेष सम्बन्ध नबुझ्नेले मेरो मृत्युपत्रलाई कसरी बुझ्लान्? बुद्धुहरुको माझमा एउटा विद्वानको काम रहेनछ । विचरा मिसेल फुको र ज्याकब डेरिडाम पनि ‘विनिर्माण’को फुई लाउ“छन् । अब मेरो मृत्युपत्रको यत्ति साधारण कुरोको सामान्यबोध गर्न नसक्नेले कसरी ‘विनिर्माण’ गर्दै उत्तरसंरचनाका आयामको मेलो पाउलान्?
एकान्तमा एकोहोरिएर एकांकीलाई पूर्णकीं बनाउन गम्दै गर्दा एक्कासी ऐरावत हात्तिको याद आयो ।
इन्द्रको बगैचाका फूलको वास्ना आयो अनि वरिवरी अप्सरा । तर, मृत्युपत्रमा हस्ताक्षर गरेपछि यो वैभव पाइएला त? धेरैले त यही प्रश्न तेर्साउछन्, आजभोली । तर, तिन्लाई के थाह म स्टालिनलाई गाली गर्दै तिनैको शैली अपनाउछु भन्ने । वाद र सिद्धान्तभित्र लुकेर बसेका समानान्तर अर्थ खोज्नुपर्छ भन्ने उत्तरआधुनिक विचार पनि कम महत्वपूर्ण छैन भन्ने बुझ्न नसक्नेले कसरी माक्र्सवाद थाम्ला? भन्ने सोच्छु । तर, म हुदाहुदै अरु मुसाहरुले के खान जोरी खोज्नु भन्ने पनि लाग्छ ।
आखिर जे जे वादका कुरा गरेपनि मुखमा माड लाउनै पर्छ । रुखको जरै उखेलेर फाल्छु भनेपनि, हुर्केको रुखको छहारीमा बस्न छाडेर को विरुवा रोप्दै हिड्छ?
मृत्युपत्र भन्दैमा तपाइले मेरो मलामी जानुपर्दैन । खासमा माथी उल्लेख गर्नै छुटेछ–यो मेरो होइन, मुलुकको मृत्युपत्र हो । मुलुकको मृत्युपत्रमा हस्ताक्षर गर्न मलाई खासै पश्चाताप छैन । आखिर आफ्नो कुललाई भुस्याहा कुकुर ठानेपछि सजिलै हुने रहेछ । कुकुरको इच्छा त त्यही जुठो हाड न हो । हाड त मासु खाइसकेर न फाल्ने हो, हाडका लागि सिंङ्गै खसी जोहो गरिरहनु पर्छ भन्ने के छ र? टुक्रा पारेर अर्काले मासुर खाएर फालिदिएपनि हुन्छ नी । मलाई आखिर जुवाको खालमा बस्नुभन्दा इकवाल अहमेदले दोस्रो विश्वयुद्धपछिको अमेरिकालाई दिएको उपमा ‘क्विन अफ दी रुइन्स्’ मै रमाउनु छ ।
Comments
Post a Comment